Diện mạo ngành giáo dục sẽ có gì thay đổi trong thời kỳ cách mạng công nghiệp 4.0

Thứ ba, 03/04/2018

Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đã, đang và sẽ ảnh hưởng sâu rộng đến tất cả các lĩnh vực trong đời sống, trong đó có giáo dục.

Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đã, đang và sẽ ảnh hưởng sâu rộng đến tất cả các lĩnh vực trong đời sống, trong đó có giáo dục.

Nhân loại đã trải qua 3 cuộc cách mạng công nghiệp trong hơn 300 năm qua và đang đứng trước ngưỡng cửa của cuộc cách mạng 4.0. Đây là cuộc cách mạng đã, đang và sẽ ảnh hưởng sâu rộng đến tất cả các lĩnh vực trong đời sống, trong đó có giáo dục.

Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 mà điển hình là sự bùng nổ ngày càng mạnh mẽ của công nghệ thông tin đang thay đổi diện mạo của nền giáo dục không chỉ ở các quốc gia phát triển mà còn ở các nước đang phát triển như Việt Nam.

Xu hướng đào tạo trực tuyến

Đào tạo trực tuyến đang là xu hướng giáo dục nổi bật nhằm chuẩn bị cho nguồn nhân lực số, có kiến thức, kỹ năng làm việc trong môi trường toàn cầu hóa. Cùng với sự phát triển của công nghệ, việc xây dựng môi trường học tập trực tuyến hiện đại, xây dựng các nội dung giảng dạy trực tuyến được phát triển theo hướng ngày càng tiếp cận gần hơn với người học. Người học có thể khai thác nội dung học tập trực tuyến từ thiết bị di động, hay học tập trong mô hình trường đại học ảo…

Còn với trí tuệ nhân tạo, có 4 cách để áp dụng xu thế này trong giáo dục, đó là: hỗ trợ học viên; dạy học viên những kỹ năng học thuộc; mang đến những bài tập theo đúng trình độ của học viên và cuối cùng là tích hợp cả 3 cách trên, cùng với công nghệ 3D.

Cùng với công nghệ, môi trường học tập trực tuyến, quan điểm về học tập suốt đời cũng đã thay đổi rất nhiều. Nếu trước đây người ta nghĩ đi học là việc dành cho độ tuổi thanh niên, thì giờ độ tuổi ấy đã bị xóa bỏ. Trước đây độ tuổi 20 mới nghĩ việc học đại học, dưới 36 tuổi mới nghĩ việc đi làm nghiên cứu sinh. Bây giờ có những sinh viên tuổi thậm chí 70, theo học hoàn toàn vì sở thích của bản thân và muốn làm cho con cháu hiểu nhu cầu tri thức trong xã hội là rất cao.

Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội cũng đang dự kiến xây dựng hệ thống đào tạo trực tuyến dành cho công nhân, nâng cao kỹ năng an toàn lao động, do có thực trạng các khu công nghiệp tuyển lao động phổ thông không qua đào tạo, không có kỹ năng tự bảo vệ mình. Khi sức lao động phổ thông bị vắt kiệt, đồng lương thì không thể tăng mãi, yếu tố gia đình con cái làm cho năng suất lao động kém đi…, họ sẽ bị đẩy ra khỏi thị trường lao động. Khi đó cuộc sống của họ sẽ rất bấp bênh bởi xuất phát của họ là không được đào tạo, trong tay họ không có nghề nghiệp, đã thoát ly khỏi nông thôn giờ quay về làm nông dân cũng gặp khó khi công cụ, đất đai không có. Nông nghiệp bây giờ cũng là nông nghiệp hữu cơ, đòi hỏi có tri thức.

Chỉ có giáo dục hiện đại, thông qua giáo dục trực tuyến mới giúp họ được đào tạo lại.

Xu hướng đào tạo trực tiếp đồng thời mở ra lối đi mới cho cả nhà tuyển dụng lẫn sinh viên – những người vô cùng chật vật để có thể tìm kiếm một công việc phù hợp khi ra trường. Hiện đang có những công ty làm việc trực tiếp với nhà tuyển dụng và thiết kế nên những khóa học dựa trên chính nhu cầu của doanh nghiệp, có cấp bằng cũng như chứng chỉ. Học viên sau khi hoàn thành khóa học có thể đảm bảo 100% công việc mà nhà tuyển dụng yêu cầu, giảm bớt rủi ro thất nghiệp. Doanh nghiệp cũng sẽ có được cho mình một đội ngũ lao động chất lượng.

Mô hình đại học 4.0

Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đang lan tỏa, gắn kết các thành phần kinh tế, thúc đẩy sự phát triển vượt trội các thành tựu khoa học - công nghệ. Nó tác động rất lớn đến nền kinh tế, có thể thay đổi, làm triệt tiêu nhiều ngành nghề trong tương lai.

Chẳng hạn, với sự ra đời của điện thoại thông minh, nghề chụp ảnh gần như đã không còn tồn tại. Hay với sức mạnh của internet, báo giấy là một trong những ngành có nguy cơ triệt tiêu. Sự ra đời của dịch vụ Uber, Grab làm chao đảo taxi truyền thống. Chính vì vậy, nền giáo dục, trong đó giáo dục đại học phải nhanh chóng có những thay đổi, đổi mới mô hình giảng dạy, đào tạo và nghiên cứu thì mới có thể đáp ứng được nhu cầu nhân lực mới của xã hội.

Giáo dục 4.0 là mô hình ứng dụng các tiến bộ công nghệ thông tin để nâng cao hiệu quả cho việc đào tạo, giúp hoạt động dạy và học diễn ra mọi nơi. Đặc biệt hơn, nó còn góp phần thay đổi tư duy và cách tiếp cận về mô hình đại học. Trong nền giáo dục 4.0, trường đại học không chỉ là nơi đào tạo, nghiên cứu, mà còn là trung tâm đổi mới sáng tạo, giải quyết các vấn đề thực tiễn, mang giá trị cho xã hội.

Các trường đại học đang đặt ra câu hỏi làm thế nào để đổi mới phương pháp giảng dạy, thay đổi chương trình đào tạo, ứng dụng các tiến bộ công nghệ thông tin, giúp nâng cao hiệu quả việc dạy và học, giúp hoạt động dạy và học diễn ra mọi lúc và mọi nơi. Bộ Giáo dục và Đào tạo đã khuyến khích các trường triển khai đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo để hướng tới một nền giáo dục hiện đại, hội nhập quốc tế theo hướng đổi mới phương pháp dạy học, thi và đánh giá; phát triển đội ngũ nhà giáo, cán bộ quản lý; xây dựng thương hiệu riêng của từng trường để thu hút người học và điều quan trọng nhất là đáp ứng được nhu cầu ngày càng cao về nhân lực của xã hội.

Tại buổi hội thảo Mô hình ĐH 4.0 – Nền tảng giáo dục thế kỷ XXI do Trường Đại học Nguyễn Tất Thành tổ chức vào tháng 7/2017, giáo sư Gottfried Vossen (ĐH Münster, Đức) đã đề xuất mô hình: Dạy học 4.0 – Nghiên cứu 4.0 – Quản lý 4.0.

Trong đó, dạy học 4.0 gồm: có nhiều hình thức học tập mới, thời gian và địa điểm học tập không bị ràng buộc, có sự thay đổi phù hợp với đối tượng học, cung cấp nhiều kỹ năng phù hợp hơn. Nghiên cứu 4.0 bao gồm: hình thức nghiên cứu mới (tốc độ, kết quả, quá trình đánh giá), hệ thống dữ liệu quy mô lớn hơn và đa đạng nguồn hơn. Quản lý 4.0 gồm: giảng dạy (hệ thống phần mềm thực hiện được nhiều mục đích hơn, những công cụ quản lý hiệu quả hơn, hệ thống thông tin lớn hơn), nghiên cứu khoa học (hệ thống thông tin nghiên cứu khoa học, quản lý dự án), quản lý cơ sở đào tạo, bộ phận hỗ trợ tài chính.

Robot thay thế người thời cách mạng 4.0 và câu chuyện đào tạo học sinh lớp 1 của Việt Nam

Hệ quả của cách mạng 4.0 là hàng vạn người thất nghiệp do robot nhưng nó cũng đặt ra tình cảnh hầu hết các quốc gia bị thiếu hụt lao động nghiêm trọng.

Năm 2030 có gì khác?

Nhiều báo cáo gần đây đã vẽ nên viễn cảnh cho thị trường lao động của năm 2030, khi máy móc đã trở nên phổ biến, theo PGS. TS. Lê Anh Vinh, Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam.

Đơn cử, ông dẫn ra nội dung của tờ South China Morning Post: "Các thành phố lớn như Tokyo, Hongkong, London và New York được dự đoán sẽ phải đối mặt với tỷ lệ thất nghiệp trên 80% vào năm 2030, khi việc áp dụng rộng rãi trí tuệ nhân tạo và người máy trong hầu hết các ngành công nghiệp.

Sẽ không ngoài dự đoán nếu như sẽ không còn các nhân viên ngân hàng, nhân viên kế toán hay nhân viên giao hàng vào năm 2030... Robot sẽ là động lực của chúng ta và một trật tự thế giới mới sẽ xuất hiện".

Hay "2 tỷ việc làm – tức 50% số việc làm hiện nay sẽ biến mất vào năm 2030", theo nhà tương lai học Thomas Frey.

Bên cạnh đó, 80% số công việc trong năm 2025 chưa hề tồn tại ở ngày hôm nay đặt ra vấn đề chúng ta sẽ chuẩn bị điều gì cho thế hệ trẻ, sẵn sàng ở một thế giới mà cơ bản không thể chuẩn bị gì?

Ở góc độ nhà giáo dục, ông Vinh nhấn mạnh, những nhà đào tạo đang không biết điều gì sẽ chờ đợi lứa học sinh vào lớp 1 năm nay của Việt Nam. "Những thứ chúng ta đang chuẩn bị có phải là cái các em cần không?", ông đặt câu hỏi.

Điều này đặt ra một nghịch lý, tỷ lệ thất nghiệp của tương lai vừa tăng nhưng đi kèm với nó cũng là tình trạng thiếu hụt lao động trầm trọng. Tức là công nghiệp phát triển lên, rõ ràng con người bị thay thế bởi máy móc, tức thị trường sẽ dôi dư một lượng lớn người trong độ tuổi lao động không có việc làm nhưng nhu cầu tuyển dụng vẫn tăng mạnh ở nhóm lao động có tay nghề cao.

"Đến năm 2030, hầu hết các nước sẽ phải đối mặt với tình trạng thiếu lao động, bao gồm cả những nước có dôi dư 0 – 5%", ông Vinh dẫn ra nhận định của Boston Consulting Group.

"Đấy là bối cảnh cảnh chúng ta ở trên mỏ vàng, thời gian khai thác ngắn, điều kiện khai thác thấp. Chúng ta đối mặt với việc thay đổi của thị trường lao động và làm sao để chuẩn bị cho các bạn trẻ", ông Vinh nói thêm.

Giáo dục cho tương lai như thế nào?

Dẫn ra hai câu chuyện về trí tuệ nhân tạo, một là phần mềm của Google có khả năng tự học từ những kiến thức ban đầu, sau đó tự nâng cấp kiến thức, khả năng xử lý, một là câu chuyện robot Todai ở Nhật vượt qua 80% sinh viên trong kỳ thi vào đại học Tokyo, ông Vinh đặt ra vấn đề: "Phải chăng chất lượng giáo dục của chúng ta dạy cho người học còn không tốt bằng dạy cho máy móc".

Từng đưa ra bài tập thử thách sinh viên, phản ứng ông nhận lại là cái gì đã biết các sinh viên trả lời lại ngay, cái gì không biết thì bảo là chưa học. Ông nhấn mạnh đấy không phải là phản ứng bình thường của việc học. Bởi học như thế là giống máy móc, thậm chí còn tệ hơn máy móc vì máy móc có thể tự tìm kiếm, tổng hợp và so sánh.

"Sinh viên đang phản ứng theo cách có hoặc không. Việc học hiện nay đang nhiều phần như vậy, học thuộc và theo nguyên mẫu", ông cho biết.

Sức mạnh của trí tuệ nhân tạo đang nhắc nhở việc giáo dục phải có chuyển động. Vì nếu làm việc như cái máy, học như máy thì việc bị thay thế là điều bình thường của logic.

Công việc trong tương lai, có thể hiện tại chưa hình dung ra nó là cái gì nhưng theo ông Vinh có 6 vấn đề cần quan tâm, bao gồm: trí tuệ nhân tạo và gắn kết công nghệ thông tin; kết nối quốc tế; trách nhiệm xẫ hội; phát triển bền vững; giao tiếp đa phương tiện; tính đa ngành, liên ngành.

"Nhiệm vụ của giáo dục là làm sao đáp ứng được 6 đặc trưng này", ông nhấn mạnh, bởi đấy là phương cách đối diện trong một thị trường lao động tương lai đầy biến động.

Bên cạnh đó, ông cũng nói thêm về việc cần thay đổi những quan niệm đang tồn tại nhưng trở nên lỗi thời trong cách mạng 4.0.

Ví dụ như mục tiêu. Trước đây quan niệm rằng vào đại học thì sẽ có được việc làm, nay điều này đã không còn đúng. Hay ông cho rằng cần phải giúp học sinh yêu thích và học được cách học, bởi nếu không xuất phát từ việc ham thích, học chỉ đơn thuần là để đạt kết quả tốt thì đây sẽ là sự lãng phí kép khi công sức vừa mất đi nhưng kết quả thu về lại không có.

Trần Đông (tổng hợp)

Tags