Cổng thông tin điện tử Tài năng trẻ quốc gia

Cà phê là một cây công nghiệp dài ngày, chu kỳ kinh tế trên 40 năm tuỳ theo từng giống, điều kiện trồng chế độ chăm sóc và mục đích khai thác. Vì vậy để bảo đảm cho việc sản xuất kinh doanh thực sự mang lại hiệu quả kinh tế cao thì việc chọn giống cũng như kỹ thuật nhân giống thích hợp có tính quyết định
 

1. Chế biến, bảo quản

Quả cà phê để chế biến hạt làm giống  phải thu hái đúng tầm chín. Không thu hái những quả đã chín nẫu, còn ương, quả khô, quả bị khô hoặc bị dị dạng. Quả cà phê sau khi thu hoạch về phải đem chế biến ngay không để sang ngày hôm sau. Dùng các loại máy xát đĩa, trống hoặc trục côn để tách lớp vỏ quả. Trong điều kiện hộ gia đình, với khối lượng quả ít, không thể dùng chân đạp để tách lớp vỏ quả.

Sau khi tách lớp vỏ quả, hạt thu được còn một lớp nhớt bám xung quanh bên ngoài lớp hạt cần phải được làm sạch bằng cách đem ủ khoảng 12-20 giờ tuỳ điều kiện khí hậu của từng vùng để cho lớp nhớt này bị phân huỷ sau đó đem rửa, đãi cho thật sạch. Trong quá trính ủ cần đảo trộn đều 2-3 lần. Cũng có thể làm sạch ngay lớp nhớt này bằng việc dùng dung dịch có chứa một trong những  loại hoá chất Na2CO3, NaOH hoặc NH4OH nồng độ khoảng 2-3% để tẩy rửa. Hạt cà phê sau khi được rửa, đãi sạch nhớt được hong ở nơi râm, mát cho ráo nước.

2. Xây dựng vườn ươm

Tuỳ theo quy mô, mục đích sử dụng  mà xây dựng vườn ươm theo dạng cố định hay tạm thời. Cần chọn những nơi thuận tiện cho việc vận chuyển, đi lại, quản lý, chăm sóc, gần nguồn nước, không bị ngập úng, tương đối lặng gió và không có các chất độc hại cũng như nguồn bệnh gây hại cho cây trồng để xây dựng vườn ươm. Nếu vườn ươm được xây dựng trên nền đất mới có lớp đất mặt thích hợp để làm bầu thì cần dọn sạch cỏ rác, thân, gốc cây ra ngoài. Sau đó dùng bừa đĩa nhẹ hoặc phay làm tơi lớp đất mặt tới độ sâu 10-15cm.

Trong quá trình này tiếp tục thu gom các loại rễ cây, đá, gạch còn sót lại... trước khi làm luống, vào bầu đất cần tiến hành dựng giàn che nắng. Giàn nên làm cao khoảng 2m để tiện cho việc đi lại. Có thể dùng cọc gỗ, tre...có đủ độ vững chắc để làm cột, phía trên gác cây để làm giàn. Hàng cột không làm trên lối đi giữa 2 luống. Vật liệu dùng để làm giàn che nắng có thể là tầu dừa, rơm rạ, cỏ tranh, liếp tre, nứa...hoặc lưới ly non sao cho dễ điều chỉnh được lượng chiếu sáng phù hợp với các giai đoạn sinh trưởng của cây. Lúc đầu giàn che chỉ để cho khoảng  20-30% ánh sáng tự nhiên đi qua. Xung quanh vườn cần có liếp che, hoặc trồng các băng cây anh để chắn gió, bên ngoài đào các mương vừa để thoát nước lại vừa để chống cháy. Luống đặt bầu nên làm theo hướng Bắc-Nam có chiều rộng khoảng 1,0-1,2m dài 20-25m, lối đi giữa 2 luống rộng 0,35-0,4m. Đối với những vườn ươm lớn, sử dụng lâu dài nên chọn vị trí thích hợp để xây bể chứa nước có ngâm các loại phân để tưới thúc, đồng thời thiết kế hệ thống dẫn nước hoặc giàn tưới phun mưa.

3. Bầu dùng để ươm cây giống

Dùng túi nylon có kích thước rộng từ 15-17cm, dài 23-25cm và đục 8 lỗ đường kính 0,5cm cách đáy bầu khoảng 2-4cm để dễ thoát nước. Đất dùng để vào bầu phải chọn lớp đất mặt từ 0-20cm, tơi xốp và nhiều mùn. Không nên dùng tầng đất quá sâu; đất sét, đất thịt nghèo chất dinh dưỡng, khó thoát nước cây sẽ bị còi cọc không phát triển được. Dùng lớp đất mặt đã được làm tơi xốp trộn lẫn với phân chuồng đã hoại mục và phân lân theo tỷ lệ sau: 0,7-0,8m3 đất mặt+0,3-0,2m3 phân chuồng + 5-6kg phân lân nung chảy sẽ tạp thành 1 m3 hỗn hợp đủ đóng được 800-900 bầu có kích thước như trên. Khi cho đất vào bầu cần phải lèn chặt, bầu cân đối không gấp khúc và cách mép bầu khoảng 1cm.

4. Xử lý thúc mầm và cho hạt vào bầu

a. Xử lý thúc mầm với hạt còn nguyên vỏ thóc
 Hoà nước vôi theo tỷ lệ 1kg vôi trong 50 lít nước, sau đó gạn lấy phần nước trong đem đun nóng tới khoảng 55-60oC rồi cho hạt vào ngâm 18-24 giờ. Vớt hạt giống ra đem đãi, rửa cho thật sạch nhớt bằng nước sạch. Trong quá trình đãi, rửa cần loại bỏ những hạt lép, đen, mốc. Dụng cụ để ủ hạt giống có thể dùng rổ, rá, thúng hoặc sọt đan dày tuỳ theo khối lượng giống cần ủ, với điều kiện dễ thoát nước. Phía dưới lót một lớp lá chuối hay rơm khô sạch, sau đó một lớp bao đay sạch. Đổ hạt giống vào và dùng một hay hai bao tải sạch khác tủ lên trên và trên cùng tủ thêm các lớp rơm rạ để giữ nhiệt.

Hàng ngày kiểm tra nếu thấy hạt giống bị khô thì phải dùng nước ấm (30-40oC) để tưới cho hạt đủ ẩm. Sau 5 ngày kể từ khi ủ hạt cần thường xuyên kiểm tra nếu thấy hạt đã nhú mầm thì đem ươm vào bầu ngay, đồng thời loại bỏ kịp thời những hạt bị thâm đen, nấm mốc để tránh lây lan. Nhiệt độ thích hợp cho hạt nảy mầm là từ (30-32oC), do vậy ở những nơi có nhiệt độ thấp cần có biện pháp giữ nhiệt cho đủ ấm bằng việc thường xuyên tưới nước nóng, hoặc để trong nhà bếp và ban ngày đem phơi nắng nhưng phải đậy kín để tránh bị khô.

b. Xử lý thúc mầm với hạt đã bóc vỏ thóc
Phương pháp này có ưu điểm là rút ngắn được thời gian ủ hạt, nhưng chỉ thích hợp khi số lượng hạt giống ít. Đối với số lượng hạt giống nhiều và đặc biệt là loại hạt giống đã qua thời gian bảo quản dài xử lý thúc mầm khó, hạt dễ bị hư hỏng. Để hạt mọc mầm tốt cần đem hạt giống ra hong dưới nắng khi thấy vỏ thóc hơi giòn sau đó đem đi bóc bằng tay hoặc dùng chân chà nhẹ sao cho lớp vỏ thóc tách rời ra. Tiếp đó lựa bỏ những hạt dị dạng, sâu mọt, ...rồi đem ngâm trong nước sạch nóng (50-55oC) trong khoảng thời gian 16-18 giờ.

Sau đó đãi sạch lớp vỏ lụa bám xung quanh hạt rồi đem ủ thúc mầm như trường hợp hạt không bóc vỏ thóc. Điều cần lưu ý là trong thời gian 4-5 ngày đầu phải thường xuyên kiểm tra nếu thấy vẫn còn ít vỏ lụa lẫn trong khối hạt thì phải đem đi đãi lại cho thật sạch để tránh bị thối.

c. Cho hạt vào bầu
Thông thường sau 5 ngày kể từ khi ủ hạt đã bắt đầu nẩy mầm. Do hạt không nảy mầm cùng lúc nên hàng ngày tiến hành kiểm tra nếu thấy hạt đã nhú mầm phải đem cho vào bầu ngay tránh để rễ dài ra bị gãy hoặc bị cong queo khi cho vào bầu. Dùng ngón tay trỏ hoặc que nhọn có đường kính khoảng 1cm chọc một lỗ ngay giữa bầu đất, rồi đặt hạt đã nẩy. Độ sâu đặt hạt cách mặt đất 1,5-2 cm và lấp đất lại. Sau khi cho hạt vào bầu xong có thể dùng trấu rải lên mặt bầu hoặc dùng rơm phủ lên một lớp mỏng để khi tưới hạt không bị xê dịch.

5. Chăm sóc, huấn luyện cây con

a. Tưới nước - làm cỏ
Dùng ô doa cứ 2-3 ngày tưới một lần. Thời gian đầu tưới bằng nước lã, khi cây đã có từ 1-2 cặp lá thật có thể dùng phân urê hoà loãng 0,1-0,15% để tưới. Khi cây có từ 3 cặp lá thật, tăng nồng độ lên 0,2-0,3%, sau khi tưới xong đợi cho lá khô ráo thì tưới lại bằng nước lã. Tưới phân vào lúc buổi sáng và cách nhau 15-20 ngày tưới một lần. Ngoài ra nên dùng thêm nước ngâm phân hữu cơ, khô dầu pha thật loãng để tưới. Sau khi tưới xong cần tưới lại bằng nước lã để phân không bám trên mặt lá làm lá bị cháy. Nếu thấy có cỏ dại xuất hiện trên mặt bầu phải kịp thời nhổ bỏ. Thường xuyên phá vỡ lớp váng trên mặt bầu bằng cách dùng tay bóp nhẹ xung quanh miệng bầu hoặc dùng que xăm bới.

b. Điều chỉnh ánh sáng
Từ mọc cho đến khi cây có một cặp lá thật chỉ để khoảng 15-20% lượng ánh sáng tự nhiên chiếu xuống. Khi cây được 2-3 cặp lá thật điều chỉnh tăng độ chiếu sáng lên 30-40%. Từ 3-4 cặp lá để khoảng 50-70% lượng chiếu sáng và trước khi đem trồng khoản một tháng dỡ bỏ hoàn toàn giàn che để cây quen dần với ánh sáng ngoài đồng ruộng. Cây con đủ tiêu chuẩn trồng khi đã có 5-6 cặp lá thật, cao từ 20-30 cm và có đường kính thân trên 3mm.